Dziecko nadpobudliwe psychoruchowo
DZIECKO NADPOBUDLIWE PSYCHORUCHOWO
W Polsce, na określenie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej u dzieci używa się amerykańskiej nazwy Attention Deficit Hyperactivity Disorder – ADHD.
Przyczyny i rozwój ADHD nie są jeszcze do końca wyjaśnione. Niemniej jednak obecnie uważa się, że ADHD w znacznym stopniu dziedziczy się po rodzicach czy dziadkach. Badacze mówią również o zależności między budową i funkcjonowaniem ośrodkowego układu nerwowego oraz wystąpieniem nadpobudliwości. ADHD nie jest wynikiem uszkodzenia układu nerwowego, lecz opóźnionym dojrzewaniem niektórych struktur mózgowych.
Dla ADHD charakterystyczne jest występowanie trzech grup objawów: nadruchliwości, impulsywności i zaburzeń koncentracji uwagi. Zwykle objawy są wyraźne między 5 a 7 rokiem życia, ale bywa, że rodzice zwracają na nie uwagę dopiero, gdy dziecko rozpocznie naukę w szkole.
Nadruchliwość to nadmierna, w porównaniu z dziećmi na tym samym poziomie rozwoju i w tym samym wieku, aktywność ruchowa. Dzieci z ADHD mają bardzo dużą potrzebę ruchu, nie potrafią przez dłuższą chwilę pozostać w miejscu.
Impulsywność to niemożność powstrzymywania się przed działaniem i odczekania do momentu, kiedy wykonanie czynności będzie łatwiejsze lub akceptowane przez otoczenie. Dzieci nadpobudliwe działają pod wpływem impulsu, którego nie są w stanie kontrolować. Najczęściej wiedzą, co powinny zrobić w danej sytuacji, jednak zazwyczaj tego nie robią. Znają reguły, ale mają kłopoty z ich zastosowaniem. Nie zastanawiają się nad konsekwencjami swego zachowania. Robią to, co im przyjdzie w danej chwili do głowy.
Zaburzenia uwagi to słabsza zdolność koncentrowania się na wykonywanych zadaniach. Dzieci z ADHD nie potrafią z docierających do nich bodźców wybrać najważniejszego, a także utrzymać uwagi na dwóch czynnościach jednocześnie, np. na słuchaniu nauczyciela i notowaniu w zeszycie. Określa się je niekiedy jako marzycielskie lub śniące na jawie. Zaburzenia uwagi nasilają się zwykle, gdy wymagamy od dziecka wysiłku umysłowego lub zachowania ciągłej uwagi, np. w czasie czytania długiego tekstu. Skutkiem tych objawów są codzienne problemy dziecka z wykonaniem złożonego polecenia, które składa się z ciągu zadań, z pamiętaniem o zabieraniu ze sobą wszystkich przyborów szkolnych i książek, z zapamiętaniem tego, co było zadane, a także nadmierne roztargnienie w czasie nauki i odrabiania lekcji oraz przechodzenie od jednej czynności do drugiej bez ukończenia poprzedniej.
Oto typowe zachowania dzieci nadpobudliwych:
• stale wiercą się na krześle
• machają rękami i nogami
• raczej biegają niż chodzą
• mają kłopoty z zasypianiem
• są bardzo gadatliwe
• biegają po całym domu
• dokuczają innym dzieciom
• psocą w szkole
• psują różne rzeczy
• ulegają urazom i wypadkom
• na krótko się koncentrują
• łatwo się rozpraszają
• źle zapamiętują szczegóły
• są mniej poważne od rówieśników
• gubią lub zapominają rzeczy
• nie znoszą zmian
• wtrącają się do rozmowy dorosłych
• nie czekają na swoją kolej
• trudno przewidzieć co zrobią
• łatwo się zniechęcają
• łatwo się denerwują
• nie słuchają
• nie kończą czynności
• nie przestrzegają zasad
• są nadwrażliwe na dźwięki
• wszystkiego chcą dotknąć
• bywają agresywne
• nie potrafią się skupić na jednym
• nie przepisują dokładnie z tablicy
• mają kłopoty z planowaniem
• nie przewidują niebezpieczeństw
• mają wieczny bałagan wokół siebie
O czym nauczyciel musi pamiętać, mając dziecko nadpobudliwe w klasie?
• Objawy nie są winą dziecka ani jego rodziców.
• Nadpobudliwość ma swoje uwarunkowania biologiczne. Tak jak inne trudności szkolne można ją leczyć, ale nie wyleczyć. Umiejętne interwencje i terapie znacznie ułatwiają funkcjonowanie dziecka.
• Objawy ADHD trwają latami. Nie można żadnymi metodami terapeutycznymi doprowadzić do ich zniknięcia.
• ADHD nie jest brakiem umiejętności czy wiedzy. Zasadniczym problemem dziecka są trudności z utrzymaniem uwagi, motywacji i wysiłku na poziomie koniecznym do wykonywania różnych zadań lub powstrzymywania niepożądanych reakcji.
• Dziecku nadpobudliwemu trudniej sprostać wymaganiom szkolnym i społecznym. Jego efektywność w wykonywaniu poleceń i organizacji działania jest o 30% niższa od przeciętnej w grupie rówieśniczej.
• Dzieciom nadpobudliwym łatwiej jest zacząć coś nowego niż kontynuować rozpoczęte zadanie – lubią przecież przerzucać się z jednej czynności na drugą.
Pracując z dzieckiem nadpobudliwym warto:
• poświęcać mu dużo uwagi
• wzmacniać wszelkie przejawy pożądanego zachowania
• być konsekwentnym
• stosować zrozumiałe reguły
• przekazywać proste i krótkie treści
• pomóc mu zorganizować świat wokół siebie
• stworzyć zrozumiały system nagród i kar
• kary i nagrody stosować natychmiast
• przygotowywać krótkie instrukcje złożone z prostych zdań
• powtarzać instrukcje tak często, jak to jest potrzebne
• informować ucznia o tym, że komunikuje się ważne wiadomości, np. uwaga, to jest ważne, proszę słuchać
• korzystać z pomocy wizualnych dla wzmocnienia przekazu ustnego
• zdobywać uwagę dziecka – dotknąć go, spojrzeć w oczy, zawołać po imieniu
• zadbać, aby ławka dziecka nadpobudliwego była usytuowana w pobliżu nauczyciela
• posadzić ucznia plecami do reszty kolegów
• nigdy nie sadzać dziecka przy oknie, bo każdy bodziec je rozprasza
• posadzić ucznia z ADHD z dobrym uczniem, ale nie najlepszym przyjacielem
Postępowanie rodziców z dzieckiem nadpobudliwym
Bardzo często rodzice skarżą się, że nie są w stanie nakłonić dziecka, aby usiadło do odrabiania lekcji. Każde dziecko nadpobudliwe będzie odwlekać ten moment, znajdując wiele wymówek uzasadniających opóźnienie. Najlepszym sposobem wydaje się wspólne umówienie się na konkretną godzinę i ustalenie konsekwencji, jeśli ta umowa nie będzie dotrzymana.
Rozpoczęcie odrabiania zadań domowych może być też opóźnione przez trudności w zorganizowaniu sobie pracy. Dziecko wielokrotnie wstaje i szuka potrzebnych mu pomocy. Warto przeprowadzić je przez ten trudny moment, przypominając, co ma zabrać ze sobą na biurko.
Rodzice powinni zadbać, aby w czasie odrabiania lekcji dziecko zajmowało się zeszytem i książką, a nie wszystkim innym.
Jak zorganizować odrabianie lekcji, aby jak najbardziej ograniczyć ilość bodźców dopływających do dziecka?
• dziecko musi funkcjonować w domu według wcześniej ustalonego grafiku, którego ściśle należy przestrzegać, a jakiekolwiek zmiany w regulaminie należy ograniczyć do minimum
• pomieszczenie w którym uczeń odrabia lekcje powinno być utrzymane w spokojnych barwach, bez krzykliwych wzorów
• biurko powinno być ustawione przodem do pustej, gładkiej ściany, uporządkowane, bez zbędnych rzeczy poza książką, zeszytem i długopisem
• należy zamykać okno, aby ograniczyć ilość bodźców słuchowych i zasłonić je zasłoną w łagodnych kolorach
• ukochane zwierzątko należy wyprowadzić do innego pokoju
• należy wyłączyć telewizor i inne "grające" sprzęty
• zasadne jest robienie kilku kilkunastominutowych przerw w pracy, gdy dziecko wyczerpało już swoje możliwości skupienia uwagi
• w momencie zadziałania bodźca rozpraszającego należy ponownie przywołać uwagę, np. "Pisz dalej" , "Spójrz w zeszyt"
• należy dopilnować, aby w czasie przerwy dziecko nie rozpoczęło czynności, od której trudno je będzie oderwać
Dziecko z ADHD słucha tego, co się do niego mówi, tak jak intensywnie nasłuchuje wszystkiego, co się dzieje wokół. Ma natomiast problem z wyłonieniem z potoku docierających do niego bodźców tego, który w danej chwili jest najważniejszy. Dlatego rodzice zwracający się do nadpobudliwego dziecka muszą przebić się przez szum bodźców docierających z otoczenia i zadbać, aby ich przekaz był jak najbardziej zrozumiały.
Rodzic powinien, zanim zacznie mówić, przygotować dziecko do odbioru swego komunikatu, postarać się, aby dziecko zatrzymało się, popatrzyło na niego i skupiło się nad tym, co robi. Rodzice powinni stosować krótkie i jednoznaczne komunikaty, czasem brzmiące jak komendy, np. pościel łóżko, pozbieraj zabawki z podłogi.
Dzieci nadpobudliwe potrafią się skupić tylko na bardzo krótki czas. Dlatego zadania monotonne, długotrwałe nudne lub skomplikowane zwykle stają się dla nich niewykonalne. Rodzice mogą pomóc dziecku, dzieląc zadania na mniejsze odcinki, np. zamiast "posprzątaj pokój" powinni powiedzieć najpierw "zabierz tamte zabawki z podłogi". Należy poczekać, aż dziecko wykona polecenie, ewentualnie należy je powtórzyć, jeśli zajdzie taka potrzeba, dopiero później wydać następne polecenie.
Pracę z dzieckiem nadpobudliwym należy zacząć od siebie. Rodzice muszą nauczyć się akceptacji jego odmienności i tego, że być może nigdy nie będzie idealnym, wymarzonym uczniem, którego chciałoby się mieć w domu. Pomoże to rodzicom dopasować wymagania do możliwości dziecka i uchroni przed niepowodzeniami. Ułatwi rodzicom również przekazanie dziecku najważniejszego dla niego komunikatu, że jest kochane.
Jeśli rodzice nadpobudliwego dziecka za cel pracy przyjmą, ze ma on sam siadać do lekcji i codziennie o nich pamiętać, poniosą klęskę. Jeśli zaś spróbują osiągnąć tyle, że ma ono siąść do lekcji po trzecim przywołaniu, o umówionej porze i razem z mamą sprawdzić, co jest zadane, mają jakieś szanse na sukces.
Jeśli nauczyciel tego dziecka przyjmie, że ma ono siedzieć nieruchomo przez całą lekcję, poniesie porażkę. Jeśli jednak uzna za sukces, że dziecko nie będzie wychodziło z ławki lub wróci do niej po jednokrotnym upomnieniu, może mu się udać.
